روف گاردن | بام سبز | آبیاری اتوماتیک روف گاردن

بام سبز یا روف گاردن همان پوشش گیاهی است که با ایجاد چمن مصنوعی، باغ، یا با استفاده از گیاهان بر روی پشت بام ها و سبزپوش کردن آنها ایجاد می شود. این پوشش گیاهی به شرایط اقلیم آب و هوایی منطقه، میزان سایه پشت بام، کیفیت آب منطقه و سایر پارامترها بستگی دارد تا بتوان پوشش گیاهی را در تمامی فصول سال حفظ کرد.

این طراحی امروزه رشد روز افزونی در زندگی مکانیزه بشر به وجود آورده است و علاوه بر زیبایی و تزئینی بودن، روف گاردن ممکن است برای کشت گیاهان خوراکی، کنترل دما و همچنین مزایای هیدرولوژیکی مورد استفاده قرار بگیرد.

همچنین باعث ارتقای سطح معماری، زیستگاه‌های پرندگان، فرصت‌های تفریحی و در سطوح بزرگ‌تر حتی باعث ایجاد مزایای اکولوژیکی خواهد شد. روف گاردن (roof garden) که باغ بام نیز می توان آنرا معرفی کرد، زیبایی چشمگیری را برای پشت بام یا برخی از بالکن ها به همراه دارد. البته فقط زیبایی هدف از اعمال روف گاردن نیست. این باغ بام ها برای داشتن ساعاتی آرامش بخش و استراحتی مطلوب با اکسیژن بالا، گزینه بسیار مطلوبی خواهند بود.

منظره زیبا و کاهش آلودگی، تصفیه هوا، کاهش بار گرمایی، عایق حرارتی، افزایش محدوده زندگی، افزایش ارزش ملک و افزایش عمر بام از مزایای روف گاردن است.

با این تکنیک فضاهای بلا استفاده حیاط یا بامها به فضاهای دلنشین و کاربردی تبدیل می‌شود که انتخاب نوع گیاه بسته به اقلیم و شرایط آب و هوایی آن منطقه دارد.

روف گاردن راه حلی ساده برای انجام امور باغبانی و کشاورزی در داخل ساختمان است تا بتوان گل و گیاه را بدون نیاز به داشتن ویلا یا باغچه در خارج از شهر، در داخل ساختمان پرورش داد.

به طور کلی دو نوع روف گاردن وجود دارد؛ روف گاردن مسطح و غیر مسطح که در ادامه به ارائه توضیحاتی درباره این دو خواهیم پرداخت.

این نوع باغ بام  شبیه یک زمین فوتبال است. یعنی پشت بام با چمن پوشیده شده است. هدف از این نوع باغ بام، گذران وقت و استفاده از فضای ایجاد شده نیست؛ این نوع از روف گاردن صرفا برای بیشتر کردن فضای سبز یا در برخی موارد تولید محصول ایجاد می شود.

برای ایجاد روف گاردن مسطح، احتیاج به بازسازی پشت بام یا آپارتمان نیست و تنها عایق کاری مناسب برای ایجاد این باغ بام کافی است. ولی باید دقت داشت که اکثر شهرها به ویژه تهران و به طور کلی کشور ایران در منطقه خشکی از کره زمین واقع شده است.

روف گاردن مسطح با این نوع آب و هوا سازگار نیست. چون معمولا در ساخت روف گاردن مسطح، سطح را با چمن کاری سبز می کنند. از طرفی چمن گیاهی است که آب زیادی را می طلبد و میتواند منابع آبی را با کمبود مواجه کند. این موضوع می تواند هزینه نگهداری روف گاردن را بالا ببرد و اغلب گزینه ای به صرفه نیست.

نوع دیگر روف گاردن، نوع غیر مسطح است که در واقع یک حیاط روی پشت بام به حساب می آید. بیشتر برای مناطقی با آب و هوای ایران مناسب است. این نوع روف گاردن دقیقا مانند حیاط است با این تفاوت که درختان آن در گلدان های بزرگ کاشته می شوند.

ساخت این نوع باغ بام هزینه بیشتری دارد و بار بیشتری را بر ستون های سازه وارد می کند که با گذشت زمان و رشد گیاهان بیشتر هم می شود. بهتر است این نوع از روف گاردن در سازه های قدیمی با ستون و پی ضعیف ساخته نشود و پیش از آن به استحکام پی و ستون ها پرداخته شود. در این نوع باغ بام، میتوان از مبلمان فضای باز، آلاچیق، آبنما، باربیکیو به سلیقه متقاضی استفاده کرد

البته نوع دیگر از روف گاردن هم وجود دارد که مخلوطی از روف گاردن مسطح و غیر مسطح (حیاط بام) است و زیبایی و کاربرد خاص خود را دارد. در این مدل روف گاردن ها قسمتی از بام را چمن کاری می کنند. قسمتی را با کفپوش هایی مانند سنگ، چوب یا شن می پوشانند و از فضای ایجاد شده را برای چیدن مبلمان استفاده می کنند.

برای اجرای بام سبز نیازمند اجرای مراحلی روی پشت بام هستیم تا بتوانیم بدون هیچ ایرادی در فضای پشت بام، اقدام به تهیه روف گاردن کنیم:

مرحله زیر سازی با توجه به حساسیت این بخش بسیار تخصصی بوده و هرگونه کوتاهی و اشتباه و سهل انگاری در این زمینه صدمات جبران ناپذیری و هزینه‌های سنگینی را در بر خواهد داشت بنابراین باید دقت و تخصص لازم در این مرحله مورد استفاده قرار گیرد. قبل از اجرای این مرحله باید محاسبات دقیق سازه انجام گیرد زیرا میزان بار زنده ای که به سازه اصلی ساختمان وارد می شود باید به دقت بررسی شود.

کروم بندی و ایجاد شیب به سمت چاه خروجی آب باران و برف و نیز آبیاری حاصل از گیاهان و چمن ها از مراحل اولیه می باشد که با استفاده از قوطی های ۴*۴ انجام می‌شود. این قوطی ها گالوانیزه و ضد زنگ هستند. پس از اتمام این مرحله باید سطح ایزولاسیون شود. عایق بندی کف با استفاده از ایزوگام و یا ژئوتکستایل ،ژئوممبران وکامپوزیت استفاده کرد.

• پوشش گیاهی
• خاک محیط کشت
• فیلتر خاک
• زهکش
• محافظ رطوبت
• ضد ریشه
• محافظ عایق رطوبتی
• عایق رطوبتی

پوشش گیاهی اولین و مهمترین هدف از طراحی و ساخت روف گاردن می باشد، در صورتی که این پوشش گیاهی مناسب محیط، اقلیم، آب و هوا و مکان باشد مهمترین هدف میسر شده است. انتخاب پوشش گیاهی به عمق خاک، نوع خاک، محیط و اقلیم، شرایط نگهداری و نوع آبیاری بستگی دارد.

برای استفاده از گیاهان در روف گاردن می‌توان از هر گیاهی استفاده کرد ولی باید شرایط پشت بام را در نظر گرفت. باید گیاهان مقاوم در عمق کم و شرایط کم آبی و هوای سرد و گرم را انتخاب کنیم. انتخاب گیاهان مناسب برای بام به طرح نهایی توسط طراح، شرایط اقلیمی، طراحی سازه و… بستگی دارد.

شرایط سفت و خشن پشت بام نقش مهمی در انتخاب پوشش گیاهی دارد. شرایط پوشش گیاهی می تواند به صورت خیلی خشک، خیلی گرم، خیلی سرد یا خیلی متغیر باشد که گیاهان باید متناسب با این شرایط آب و هوایی انتخاب شوند. به صورت کلی عوامل مکانی، اجتماعی و اقتصادی در انتخاب گونه های مناسب گیاهی مهم هستند.

شرایط خشک در اقلیم های آب و هوایی در اکثر شهرهای ایران به چشم می خورد. برای این منظور مقاومت پوشش گیاهی خیلی مهم است چرا که بافت آن ها باید بتواند مدت طولانی آب را ذخیره کند. اگر چه استفاده از هرگیاهی در بام سبز امکان پذیر است اما باید شرایط خشک و خشن پشت بام را در نظر گرفت و گیاهانی که در عمق کم و دارای مقاومت بالا در شرایط آب و هوایی سرد و گرم را انتخاب کرد.

خاک محیط کشت یا بستر کشت بام سبز یا همان خاک روف گاردن به بستری گفته می شود که محل کاشت و نگهداری گیاه می باشد. وزن خاک، نوع خاک، باغچه و زراعتی بودن آن و بافت خاک از عوامل بسیار موثر در انتخاب خاک می‌باشد.

وزن این خاک باید بین ۵۵۰ تا ۸۵۰ کیلوگرم در متر مکعب باشد. محیط کشت محیطی است که گیاه در آن شروع به رشد می‌کند و بر اساس الزامات سازه ای وزن کمی دارد. خاک محیط کشت با خاک معمولی متفاوت است و باید سبک باشد و حداکثر وزنش در هر متر مکعب در حالت مرطوب 900 کیلوگرم باشد.

در حقیقت خاک به لایه ای که گیاه در آن کاشته می شود گفته می شود. این خاک ترکیبی از خاک کود داده شده یا در حالت حرفه ای ترکیبی از مواد معدنی مانند پشم سنگ به همراه مواد مغذی برای رشد گیاهان است. برای جلوگیری از فرسایش خاک توسط آبیاری یا آب باران از مقداری شن و ماسه در خاک بام سبز استفاده می کنند. این محیط باید وزن کمی داشته باشد تا فشار زیادی به پشت بام وارد نکند.

این لایه عموماً از جنس الیاف های مخصوص بام سبز یا الیاف های ژئوتکستایل می باشد .که جهت فیلتر شدن آب مورد استفاده قرار می گیرد و از انتقال املاح و رسوب و خاک به لایه های پایین تر جلوگیری می‌کند. این فیلتر بین محیط کشت و لایه زهکش قرار دارد که مانع از نزدیکی رطوبت به ریشه ها و گندیدنگی ریشه ها می شود. همچنین این لایه مانند یک فیلتر مانع مسدود شدن زهکش توسط ذرات خاک می شود.

لایه چهارم لایه زهکش می باشد لایه زهکش یا همان فیلتر، لایه ی شانه تخم مرغی است که وظیفه اصلی این لایه جدا کردن اجزای تشکیل دهنده روف گاردن از لایه‌های زیرین است. این لایه شامل یک بافت پارچه ای است که حتی می‌توان از شن و ماسه هم استفاده کرد که با ایجاد یک مسیر مناسب برای عبور آب و آب باران و آبیاری به قسمت فاضلاب مانع از گندیدن ریشه گیاهان می‌شود.‌

لایه زهکش خود شامل سه قسمت است: صفحه فیلتر که آب اضافی ریشه را می‌گیرد لایه وسطی که مانند مخروط بوده و آب اضافه را در خود نگه می دارد و لایه آخر که یک فیلتر پارچه‌ای است و یا همان فیلتر لایه که مانع از ورود رطوبت به غشای بام می شود.

لایه زهکش بین محیط کشت و لایه محافظ رطوبت قرار دارد و کار آن تخلیه آب ساختمان از هر قسمت از بام سبز است. مقدار آب اضافه در این لایه به روش های زیر تخلیه می شود:

• به وسیله خود بام
• ناودانی های مربوط به شیروانی ها
• آبراه و کانال آب

برای انتخاب لایه زهکش به اطلاعات قبلی جریان ابی بارش ها نگاه می کنیم و بر اساس میزان آب، لایه زهکش مورد نیاز با مقاومت بارش و نگهداری آب انتخاب می گردد. حداقل ضخامت لایه زهکش، مشابه کارتن تخم مرغ یا ۲۰ میلی متر می‌باشد.

لایه پنجم لایه محافظ است که وظیفه حفاظت از لایه های زیرین در برابر فشار لایه های بالایی را دارد. این لایه می‌تواند از جنس بتن نازک یا ورقه های ضخیم پلاستیکی یا ورقه های مسی یا ترکیبی از اینها باشد.

این لایه بام را از نشتی، چکه کردن و نفوذ آب محافظت می‎‎کند. این صفحه می‌تواند باریکه ای از بتن سبک، عایق محکم، ورقه ضخیم پلاستیکی، ورق مسی یا ترکیبی از اینها باشد و انتخاب آن به ویژگی های طراحی و کاربرد بام سبز بستگی دارد. همه ی سیستم های بام سبز به لایه محافظ احتیاجی ندارند و ممکن است از لایه مانع ریشه به جای آن استفاده شود.

نقش این لایه جلوگیری از نفوذ ریشه به لایه‌های زیرین و آسیب زدن به عایق و غشای بام می‌باشد. به هیچ عنوان ریشه نباید از لایه‌ها عبور کند جنس این لایه از جنس پلی اتیلن می باشد. نفوذ ریشه به لایه‌های زیرین باعث تخریب لایه های بام و عایق میشود و می‌تواند صدمات جدی جبران ناپذیری به ساختمان وارد می‌کند. پس از لایه ضد ریشه لایه ایزولاسیون است.

لایه ایزولاسیون لایه ای که مانع از نفوذ رطوبت به غشاء بام می کند. جهت عایق باید مواردی مثل هزینه، مدت زمان اجرا و نکات فنی مورد توجه قرار گیرد زیرا مناسب نبودن عایق خسارات جبران ناپذیری را در بر خواهد داشت. جنس عایق از نوع قیر گونی، ایزوگام یا ژئوتکستایل می باشد. عایق کاری لایه اول ضد آب بوده و برای محافظت از یخ زدگی و جذب رطوبت است.

لایه دوم عایق بیشتر از جنس تخته های پلی استایرن و یا فوم پلی یورتان ساخته می‌شود. این لایه ها دارای شیارها بی در لبه می باشد که باعث انتقال آب به سیستم فاضلاب می شود. لایه ژئوتکستال برای جدا کردن لایه فاضلاب از گیاهان است و از رسوب خاک به سیستم فاضلاب جلوگیری می‌کند.

این لایه از مهمترین لایه های است که بر روی بام اجرا می‌شود و چون لایه زیرین بود ه و دسترسی به آن سخت است پس از اتمام کار باید در طراحی و نصب این لایه دقت و تخصص لازم به کار رود.

برای جلوگیری از نفوذ رطوبت از سایر لایه های بام سبز، عایق مناسبی باید روی سقف اجرا شود و به خوبی عایق بندی شود تا از نفوذ هر گونه رطوبت به سقف جلوگیری کند.در ایران ما از عایق قیرگونی و ایزوگام به عنوان پر کاربردترین عایق ها استفاده می کنیم که برای احداث روف گاردن هم مناسب هستند. در لایه های بام سبز، نوع عایق رطوبتی اهمیت زیادی ندارد و می توان از هر عایقی در سقف استفاده کرد اما نکته مهم هزینه اجرا، طول عمر عایق و مسائل زیست محیطی است که باید توسط کارفرما مد نظر قرار گیرد.

آبیاری روف گاردن به دو صورت دستی و اتوماتیک قابل انجام است.

• در روش آبیاری دستی، زحمت کاربر کمی بیشتر است اما نگهدارنده گل و گیاه ، علاقه بیشتری به گل و گیاهان پیدا می کند و با دیدن روزانه گیاهان وابستگی و علاقه بیشتری ایجاد می شود.
• استفاده از سیستم آبیاری اتوماتیک خیلی راحت و سهل می باشد. در روش آبیاری اتوماتیک از نازل هایی استفاده می شود که قابل تنظیم هستندکاربر با تنظیم آن می تواند میزان آبیاری به گیاهان را مشخص کند و در هر برهه از زمان اگر احتیاج به آبیاری بیشتر یا کمتر باشد می تواند تنظیمات را تغییر دهد. تنظیمات آبیاری اتوماتیک حداکثر سالی ۲ بار می باشد ، یکبار در اوایل فصل بهار و بار دیگر در اوایل فصل پاییز عوض می شود.

آبیاری اتوماتیک به ۲ روش انجام می شود

• آبیاری اتوماتیک سیستم کم فشار، تقلیلی و آبیاری قطره ای
• آبیاری اتوماتیک به صورت سیستم پرفشار و مه پاش

سیستم آبیاری اتوماتیک برای حفظ بیشتر منابع آبی و حذف پرتی آب می باشد و چون این سیستم روکار استفاده می شود می توان فرصتی برشمرد برای تغییرات، تعمیرات و تعویض قطعات هنگام خراب شدن آنها بعد از چندین سال. در هردو روش با استفاده از شیر برقی برنامه پذیر، برنامه آبیاری اتوماتیک برای محل مورد نظر را تنظیم کرد. برای مثال آبیاری اتوماتیک در ساعت مشخص در صبح و یا . . . این گیاهان به مشخص (متلا ۵ الی ۱۰ دقیقه) آبیاری اتوماتیک شود و آب اضافی قطعا زهکشی شود.

آبیاری شاید خود به خود خیلی مسئله ممتنعی نباشد و زهکشی مسئله اصلی در تراس های سبز و روف گاردن ها و پنت هاوس ها و دیوار سبزها مورد توجه قرار بگیرد . استفاده از سیستم های زهکشی مناسب در واقع می تواند آبیاری را تسهیل ببخشد. هرچه زهکشی بهتر و روان تر در خاک بستر داشته باشیم در واقع این فرصت برای گل و گیاه به وجود آورده ایم که ریشه گیاهان دچار پوسیدگی نشوند و هوادهی ریشه به صورت صحیح رخ دهد و در کنار زهکشی باید توجه داشت که بر حسب خاک مورد استفاده در گلدان ها ، در واقع آب لازم به ریشه ها برسد و ماندگاری لازم را داشته باشد.

بهترین طراحی سیستم آبیاری برای پشت بام شما، یک سیستم آبیاری بازیافتی است که استفاده از منابع طبیعی آب را به حداکثر برساند. طریقه کارکرد این سیستم ذخیره آب طبیعی باران و پمپاژ آن برای آبیاری باغ بام است و رطوبت مناطق کاشت شما را در هنگام نیاز تامین می کند. البته در کشور ما چون میزان بارندگی سالیانه در بسیاری از مناطق جوابگوی ذخیره سازی دائمی برای آبیاری نمی باشد همواره باید سیستم آبیاری قطره ای با منابع آب شهری و … را به عنوان مکمل این نوع آبیاری در نظر گرفت.

سیستم آبیاری قطره ای میزان مصرف آب را به حداقل می رسانند و به جای پاشش، آب را به آرامی در اختیار ریشه گیاه قرار می دهند. این نوع آبیاری مناسب برای بوته ها، گل ها و درختچه هایی است که می توان در فضای سبز یک روف گاردن کاشت. سیستم آبیاری قطره ای با کاهش میزان مصرف آب و انرژی علاوه بر افزایش بازدهی و رشد گیاهان، از نشت آب به سقف در اثر آبیاری بی رویه جلوگیری می کنند به شرط آن که زهکشی و تخلیه آب اضافی در گلدان ها و فلاورباکس های بام سبز رعایت شده باشد.

آبیاری قطره ای روشی است که آب از روزنه هایی که بر روی لوله آبیاری (قطره چکان ها) ایجاد شده خارج می شود و پای گیاه در روف گاردن و یا بام سبز  ویا دیوار سبز ریخته می شود. به این طریق آب در سطح کوچکی از خاک ،در محلی که ریشه ی گیاه قرار دارد در عمق کمی از خاک توزیع می شود. این سیستم آبیاری در فضاهایی اجرا می شود که نیاز به آبیاری وسیع نداشته باشیم.

به عنوان مثال: در مکانهایی که چمن و یا گیاهان پوششی کار شده است، آبیاری قطره ای امکان پذیر نیست. زیرا ما به شعاع زیادی از پاشش آب نیاز داریم. در این مکان ها باید ازسیستم آبیاری تحت فشار استفاده شود. به عنوان مثال میتوان از اسپرینگر، پی جی پی، پی ای و … استفاده نمود. آبیاری قطره ایی بیشتر در فلاور باکس ها، گلخانه ها، باغ های میوه، دیوار سبز های آپارتمانی و فضای باز و … استفاده می شود.

سیستم های آبپاش در آبیاری بام سبز با توجه به دمای زیاد پشت بام و افزایش میزان تبخیر، به اندازه سیستم های آبیاری قطره ای کارآمد نیستند. هرچند این سیستم ها به اندازه آبیاری قطره ای صرفه جویی در مصرف آب ندارند ولی برای قسمت هایی که گیاهان پوششی و یا چمن کاری اجرا شده است به ناچار مجبور به استفاده از آبیاری بارانی خواهیم بود.

البته از مزیت های آبیاری بارانی در این فضاها می توان به بالابردن رطوبت محیط و کاهش دما در بام های سبز اشاره کرد. سیستم های آبیاری با آبپاش های مخصوص آبیاری فضای سبز برای مناطق چمن کاری شده در روف گاردن یکی از بهترین و کم هزینه ترین روش ها خواهد بود. اتوماتیک ساختن سیستم های آبپاش و استفاده از آبیاری اتوماتیک برای کنترل دقیق آب سبب افزایش بازدهی سیستم می شود.

شما می توانید یک سیستم آبیاری ساده با استفاده از یک تایمر معمولی و یا هوشمند، لوله ها و قطره چکان های آبیاری، پمپ و مخزن آب برای روف گاردن خود ایجاد کنید. نکته مورد توجه در پیاده سازی این سیستم زهکشی مناسب آب اضافی است که از بروز خرابی و نشتی جلوگیری می کند.

بعد از انتخاب سیستم آبیاری، آبیاری گیاهان در زمان مناسب بسیار مورد اهمیت است. آبیاری گیاهان در میانه روز سبب سوختگی و پژمردگی گیاهان می شود. بهترین زمان برای آبیاری سه ساعت بعد از طلوع آفتاب یا سه ساعت قبل از غروب آفتاب می باشد. در مکان های گرم و خشک بهترین زمان برای آبیاری در هنگام شب است که گیاهان و خاک فرصت کافی برای جذب رطوبت قبل تبخیر آب داشته باشند.